Ana Sayfa Halklar Farslar Farslar

Farslar

1418
0

İran’da sa­yı­ca en ka­la­ba­lık olan et­nik grup­ Farslar’dır ve Fars di­li­ni ko­nu­şur­lar. 652’de İra­ni Pars dev­le­ti­nin Arap­lar ta­ra­fın­dan yı­kıl­ma­sın­dan son­ra 13 asır sü­re­sin­ce İran­da Fars kö­ken­li sa­de­ce iki dev­let or­ta­ya çı­ka­bil­miş­tir. Bun­lar: Peh­le­vi Dev­le­ti ve İran İs­lam Cum­hu­ri­ye­ti­dir.

Dil : Fars­la­rın di­li, Fars­ça­’dır. Fars­ça, Gü­ney­ba­tı İra­ni dil ai­le­sin­den ge­lir ve ken­di­si­ne en ya­kın dil olan Ta­cik di­liyle ak­ra­ba­dır. İran’da es­ki­den ko­nu­şu­lan Peh­le­vi ve Or­ta Far­sça dil­le­ri, gü­nü­müz Fars­ça­sı­nın kö­ke­ni­ni oluş­tur­muş­tur. 11 ve 12. yüz­yıl­lar­da Do­ğu İran ve mer­kez böl­ge­le­rin­de or­ta­ya çık­mış olan Ye­ni Fars­ça, za­man­la İs­fe­han ve Şi­raz’da ya­yıl­mış ve ge­liş­miş­tir. Ye­ni Fars­ça­nın ede­bi­yat di­li ola­rak Arap­ça’nın ye­ri­ni al­ma­sı Sa­sa­niler dö­ne­mi­ne rast­lar. Bu dö­nem­de ge­li­şen Fars di­li, Şi­raz­lı Ha­fız ve Şirazlı Sa­di gi­bi sa­nat­çı­la­rın elin­de dün­ya ça­pın­da şa­he­ser­ler mey­da­na ge­tir­miş­tir.

Fars­ça, Gaz­ne­li­ler’de, Sel­çuk­lu­lar’da Os­man­lı Dev­le­ti’n­de, ve ayrıca Mo­ğol hü­küm­dar­la­rı dö­ne­min­de Hin­dis­tan’da ede­bi­yat ve şi­ir di­li ol­muş­tur. Bu ge­li­şime rağ­men Fars­ça­nın ko­nuş­ma di­li ile ya­zı di­li ara­sın­da fark­lı­lık­lar ol­du­ğu ve bu fark­lı­lı­ğın kül­tü­rün ge­li­şi­mi­ni en­gel­le­di­ği öne sü­rül­mek­te­dir.

Selçukluların yükselişleri döneminde Farsça, Anadolu’da gelişmeye ve yaygınlaşmaya başlamıştır. Osmanlı döneminde okullarda tasavvuf ve şiir dili olarak Farsça öğretiliyordu. Osmanlı Sultanları çok iyi derecede Farsça konuşurlardı.

Bu dönemde ilginç olan bir olay yaşanmıştı: Etnik olarak Azeri olan ve Azerice konuşan Şah İsmail ile Osmanlı Padişahı Yavuz Sultan Selim mektuplaşıyordu. Şah İsmail, İranlı olduğu halde Türkçe yazıyor, Yavuz Selim ise Türk kökenli olduğu halde mektuplara Farsça cevap veriyordu. Bu iki büyük kişiliğin neden karşı tarafın dilini kullandığını yorumlamayı size bırakıyoruz.

Fars­ça­nın bir leh­çe­si olan Da­ri di­li 1936’ya ka­dar Af­ga­nis­tan’ın res­mi diliydi. Bu dil, gü­nümüz­de Af­ga­nis­tan’ın iki res­mi di­lin­den bi­ri­dir.

Fars­ça, dev­let ta­ra­fın­dan tam ola­rak des­tek­len­mek­te, eği­tim­de, rad­yo – TV ya­yı­nın­da ve ga­ze­te­ler­de kul­la­nıl­mak­ta­dır. Dev­let iş­le­rin­de Fars­ça kul­la­nıl­ma­sı mecburidir. Ye­rel dil­ler, dev­let iş­le­rin­de kul­la­nı­la­maz.

Fars­ça dili, Arap alfabesinin ka­bul et­me­den ön­ce, Ara­mi, Ma­ni, İb­ra­ni, Peh­le­vi, Yu­nan ve Hint al­fa­be­le­riy­le de ya­zıl­mış­tır. 20. yy.da La­tin harf­le­ri­ne ge­çil­me­si fik­ri or­ta­ya atıl­mış; ama bu öneri ta­raf­tar top­la­ya­ma­mış­tır.

Günümüz Türkçesinde Farsça kökenli kelime sayısının 6 bin civarında olduğu bilinmektedir. Günümüzde Farsça, basitleştirilmiş bir Arap alfabesi ile yazılıyor. 32 harfli bu alfabeyi okumanın ve yazmanın Arap dilindeki kadar zor olmadığı söyleniyor.

Farsça öğrenmek isteyenler için Ankara ve Istanbul’da bulunan Farsça Öğretim Merkezleri her dönemde kurslar düzenliyor.

İran’daki kah­ve­ha­ne­le­r­de Fir­devs’in Şah­na­me­si’n­den par­ça­lar okun­ma­sı bir ge­le­nek­tir. Bu ge­le­nek sa­ye­sin­de di­lin halk ara­sın­da ge­li­şi­mi hız­lı ol­muş, hal­kın ede­bi­yat zev­ki­nin ge­liş­me­sinde ve es­te­tik kay­gı­lar ta­şı­ma­sın­da önem­li bir et­ken ol­muş­tur.

Fars­la­rın ço­ğun­lu­ğu 12 İmam­lı Şii inan­cın­ı benimser. Fars­lar, es­ki din­le­ri olan Zer­düşt­lük di­ni­ni, Arap iş­ga­li al­tın­da zor­la de­ğiş­ti­re­rek İs­lam di­ni­ne geç­miş­ler­dir. Aze­ri sultan, Şah İs­ma­i­l’in İran’ı ele ge­çir­me­siy­le Fars kitleler 12 İmamlı Şiilik yerine Kı­zıl­baş­lı­ğı (Ale­vi­li­ği) ka­bul et­me­ye zor­lan­mış, an­cak bun­da ba­şa­rı­lı olu­na­ma­mış­tır. Müs­lü­man ol­ma­yan Fars­lar Ba­ha­i, Zer­düş­ti ve­ya Mu­se­vi di­nin­den­dir.

Ana Sayfa

Önceki İçerikHalklar
Sonraki İçerikTurkiler – Azeriler