Kürt giyimli kişiler.
İran’da Kürtler çoğunlukla Kürdistan eyaletinde yaşamakla birlikte başka bölgelere de dağılmışlardır. İran’da % 6-7 kadar Kürt nüfus bulunduğu sanılıyor.
Esas Kürdistan sayılabilecek bölge, Pehlevi rejimi sırasında Farslılaştırma politikası izlenerek Kermanşah, Batı Azerbaycan, İlam ve Hamadan eyaletleri arasında bölünmüştü.
Kürdistan’ın büyük bölümü 2 bin – 3 bin metrelik dağlarla kaplıdır. İklimi genelde rutubetlidir. Ekonomisi tarım ve hayvancılık üzerine kuruludur.
Kürdistan eyaletinin Irak ve Türkiye sınırında olması nedeniyle bölgede çokça kaçakçılık olaylarının yaşandığına ve halkın büyük çoğunluğunun kaçakçılıkla geçindiğine dair yaygın bir kanı vardır.
Gene sınır bölgesinde bulunması nedeniyle Kürdistan’da çok sayıda askeri üs de kuruludur. Bu üslerin varlığı bölgeye ekonomik bir hareketlilik getirmiştir. Irak’taki Amerikan işgali ve Irak Kürdistanı’ndaki güvenlik sorunları nedeniyle Kuzey Irak’tan İran Kürdistanı’na sürekli bir göç dalgası yaşanmaktadır. Bu göçten rahatsız olan İran’lı Kürtler de iç bölgelere taşınmaktadır.
Dil: Kürdistan eyaletinde konuşulan dil, Kürtçedir. Üç lehçesi vardır. 1. Kurmançi Sore, 2. Sorani (Merkezi) Hare, 3. Güney Lehçeleri (Kermanşahi).
Kürtçe’nin eski İrani dillerden Med dilinin devamı olduğu iddiası kanıtlanamamıştır. Kürtçenin kökeni olduğu iddia edilen Med dilinden günümüze herhangi bir yazılı eser ulaşmamıştır.
Kürt dili, Farsça, Arapça, Türkçe, Azerice ve Ermenice dillerinin etkisi altında kalmış ve önemli fonetik değişikliklere uğramıştır. İran’da Kürtçe olarak yayınlanan ilk dergi, 1921 tarihlidir. Kürt folklorunun özellikle sözlü edebiyat alanında çok geliştiğini söyleyebiliriz. İranlı en büyük Kürt şair olarak Şair Hemin isminden bahsedebiliriz.
Kürdistan bölgesi tarih boyunca değişik mücadeleler sonucu elden ele geçmiştir. Zaman zaman küçük beylikler şeklinde bağımsız dönemler yaşanmış, zaman zaman da merkezi hükümetler duruma hakim olmuşlardır. Ayaklanan beyler, bazen Osmanlıların tarafını, bazen İngilizlerin, bazen de Rusların tarafını tutmuşlardır.
1920 – 1945 arası Kürdistan’da sürekli ayaklanmalar ve devletin bu ayaklanmalara karşı verdiği sert tepkiler yaşandı. Binlerce insan öldü, birçok aile göç etmek zorunda kaldı.
1946’da Batı Azerbaycan sınırları içindeki Mahabad kentinde Kadı Muhammed başkanlığında İran Kürdistanı Demokrat Partisi kuruldu ve özerk Kürdistan hükümeti ilan edildi. Pehlevi Rejimi bu isyanı kanlı bir biçimde bastırdı. Bütün liderler öldürüldü veya hapse atıldı. Kürt dili tekrar yasaklandı, basın susturuldu, Kürtçe kitaplar yakıldı ve Kürtçe eğitim yasaklandı.
Bu özerk devlet denemesi sırasında, Irak’taki Barzan kürtleri de bu devlete destek oldular. Pehlevi Şahı Muhammed Rıza, bu desteği cezalandırmakta gecikmedi. Irak Ordusu Kuzey Irak’a yaptığı operasyonda İran topraklarına kaçan 200 bin Kürt köylü arasından 40 bin Kürdü Irak’a geri gönderdi ve bu halk Kuzey Irak’ta katledildi.
Etnik Köken
Kürtlerin etnik kökenleri tam olarak ortaya çıkarılamamışsa da Kürt dilinin İrani dillerin Kuzey batı kolundan olduğu kesindir. Kürtlerin, genelde ortaboylu, siyah ve dalgalı saçlı, siyah gözlü, buğday – esmer tenli oldukları kabul edilir. Bu bölgede yaşayan yerli halklarla, daha sonra gelen Sami, İrani ve Türki dilli topluluklarla karışmış bir halk oldukları düşünülmektedir. Kürtlerin etnik veya dini bir birlikten çok, dil birliği esasına dayalı bir yapı içinde olduğu söylenebilir. Kürtlerin tarih boyunca bir devlet kuramamalarının temelinde geleneksel hayat tarzı olan aşiret düzeninin yattığı düşünülebilir.
Sasani ve İslami dönemde Kürt aşiretlerine Rem denilmiştir. Mazenderan dilinde Kürt kelimesi “çoban” anlamındadır.
Günümüzde İran’da Kürtçe televizyon ve radyo yayınları ülke çapında yayın yapmaktadır. Bu yayınlar, Urmiye ve Meşhed’de Kurmançi lehçesinde, Sanandaj ve Kirmanşah’ta Sorani lehçesindedir.
Kürtler 7. yüzyılda Araplar tarafından İslamlaştırılmıştır. Günümüzde İran Kürtlerinin çoğu Şafii mezheplidir. Geri kalanlar Şii’dir. Batı Azerbaycan’da Hanefi/Sünni, Kirmanşah civarında Aliallahi, Ezidi ve Hıristiyan Kürt aşiretlerin varlığından söz edilir.
Kürt kadınları genelde başka İrani halklara göre daha serbesttir. İslami örtünme kurallarını uygulamakta isteksiz davrandıkları söylenebilir. 1900’lü yılların başında Bayan Adile isimli bir Kürt kadınının Caf aşiretine şeflik ettiği de görülmüştür.
